Expositie Who Cares in Museum van de Geest
Het Museum van de Geest in Haarlem brengt met de expositie Who Cares vergeten verhalen uit de psychiatrie tijdens de Tweede Wereldoorlog onder de aandacht. De tentoonstelling belicht de onzichtbare slachtoffers en de verborgen helden die in deze donkere periode leefden, en laat zien hoe zij omgingen met wanhoop, angst en veerkracht.
Conservator Tom Theeuwen leidt bezoekers door de expositie, waar verschillende zwart-witfoto’s van verplegers, patiënten en geneesheren zijn te zien. Bij elke foto wordt een persoonlijk oorlogsverhaal verteld, waardoor het verleden tot leven komt. Theeuwen vertelt dat het reconstrueren van deze levensverhalen een uitdaging was, voornamelijk omdat er weinig geschreven documenten van patiënten bewaard zijn gebleven. Wel zijn er kunstwerken uit die tijd gevonden, die een inkijk bieden in hun ervaringen.
Overvolle instellingen
De expositie biedt een aangrijpende blik op de situatie van psychiatrische patiënten tijdens de oorlog. Aan het begin van de oorlog werden instellingen aan de kust geëvacueerd om plaats te maken voor de Atlantikwall, wat leidde tot overvolle klinieken elders in het land. Dit resulteerde in een slechte hygiëne en uitbraken van ziekten onder de patiënten, die vaak dicht op elkaar leefden.
Van vergassen naar versterven
In Duitsland werden de Neurenberger rassenwetten geïntroduceerd, waarbij psychiatrische patiënten steeds meer het slachtoffer werden. De aanvankelijke focus op sterilisatie evolueerde snel naar actieve moordprogramma’s. In Nederland vond een dergelijke actieve vervolging niet plaats, met uitzondering van Joodse patiënten. Het Apeldoornsche Bosch, een Joods ziekenhuis, markeert een tragisch hoogtepunt: in 1943 werden alle patiënten en verplegers gedeporteerd, met als gevolg vrijwel volledige sterfte.
Claartje van Aals, een jonge verpleger van het Apeldoornsche Bosch, koos ervoor haar patiënten niet in de steek te laten. Samen met hen werd ze weggevoerd en keerde niet terug. Haar verhaal is een van de vele die bezoekers kunnen horen op de stoeltjes in het museum.
Wie zorgt voor de zwaksten?
Ondanks dat niet-Joodse patiënten vaak niet actief vervolgd werden, overleefde een groot aantal hen de oorlog niet door ziekten en medicijntekorten. De meest kwetsbaren leden het zwaarst.
De expositie Who Cares stelt niet alleen vragen over het verleden, maar roept ook actuele problemen op. “Wie zorgt er voor de allerzwaksten in oorlogssituaties? Deze vraag blijft vandaag de dag relevant”, aldus Theeuwen.
De tentoonstelling Who Cares is nog het hele jaar te bezoeken in het Museum van de Geest in Haarlem, waardoor bezoekers gestimuleerd worden om stil te staan bij deze belangrijke, maar vaak vergeten verhalen uit onze geschiedenis.
